VERGEET JEZELF

Je bent het meest jezelf, als je niet aan jezelf denkt

Roos Vonk*

Ik schrijf vaak over de minder leuke kanten van mensen. Hun ijdelheid, hun doorzichtige opschepperijtjes, hun onwetendheid, hun zelfverlakkerij, hun lulligheid. Nu wil ik het eens hebben over iets wat leuk is aan mensen.

Voor mij is één wezenlijk kenmerk de basis van alle sympathieke uitingen van mensen: het vermogen jezelf te vergeten. Een kunstenaar die helemaal opgaat in zijn creatie, is zichzelf vergeten. Iemand die pardoes in de gracht springt om een drenkeling te redden, is zichzelf vergeten. Iemand die van blijdschap een ander in de armen vliegt; kinderen die in hun spel opgaan; iemand die daar vertederd naar zit te kijken; iemand die opgaat in muziek of geniet van fluitende vogels, of gewoon van schoffelen in de tuin of prutsen aan de auto. 

Het zijn allemaal momenten waarop je open en onbevangen bent. Je gaat op in iets buiten jezelf. Helaas duren die momenten vaak maar kort. Voor je het weet herinner je je weer dat er een ‘ik’ is. Een ik dat alsmaar strategisch in de weer is om de wereld te laten zien dat het belangrijk en bijzonder is en erbij hoort. Een ik dat dingen te persoonlijk opvat, zich tekort gedaan voelt, zich afvraagt of een ander het beter heeft, zich wil bewijzen, laten gelden, bezorgd is of het er wel toe doet. 

Dit is denk ik waar het om draait als we het over authenticiteit hebben en over charisma: iemand die authentiek is, is niet bezig met zichzelf. Iemand die staat te zingen en er lol in heeft en opgaat in de muziek, heeft meer X-factor dan iemand die er bescheten bij staat, bezorgd of ie wel goed overkomt, of iemand die uitstraalt “Jullie zien het ook wel hè, dat ik een ster ben!”. Het vervelende is wel dat kandidaten en scouts van talentenjachten dit ook hebben ontdekt, en nu om het hardst roepen dat het zo goed is “dat je op het podium echt staat te genieten!” Daarmee is de authentieke kracht van het genieten er alweer aardig af. 

Iets vergelijkbaars doet zich voor als het gaat om authentiek leiderschap. Als je een authentiek leider wilt zijn omdat je daarmee aan overtuigingskracht of imponeertechniek denkt te winnen, hou dan maar op. Een politicus of leidinggevende is charismatisch en overtuigend als hij handelt vanuit volstrekte oprechtheid, betrokkenheid, de behoefte om de wereld of minimaal zijn eigen afdeling beter te maken; als je voelt dat het niet om zijn belangen en zijn glorie gaat, maar om de zaak waar hij voor staat. Door die overtuiging gaan mensen zich verbinden aan de visie van de leider en ontstaat teamspirit. 

Deze ideale leider zal zeer succesvol en effectief zijn, en daar zit 'm de kneep. Want als mensen succes oogsten en gewaardeerd worden, roept dat onvermijdelijk hun ego wakker, dat zegt: ‘Hé dit is lekker zeg, hier wil ik meer van!’ Ze krijgen status en erkenning; dat voelt zo goed, dat ze vergeten waar het ze om te doen was. De positie en het succes worden belangrijker dan de goede zaak. Het succes wordt gekaapt door het ego, en vanaf dat moment wordt het een zielloze bedoening. Wanneer motieven van het ego je drijvende kracht zijn, zul je nooit boven jezelf uitstijgen en dus als leider nooit werkelijk het verschil maken. In de woorden van een executive-searcher die ik sprak: “Succes is een groot afbreukrisico als je niet intrinsiek bescheiden in het leven staat.” 

De enige remedie lijkt me een boeddhistische staat van verlichting waarin het ego is opgeheven. Maar voor ons westerlingen met aardse ambities is dat niet erg realistisch. Veel mensen die deze verlichting wél menen te hebben bereikt, maken ook hier weer een egotrip van: kijk mij eens bijzonder zijn, verheven boven iedereen in mijn verlichte staat. In your dreams, baby! Dit spiritueel materialisme is duidelijk een verkeerde afslag op de weg naar verlichting, waarbij het paard achter de wagen staat.

Omdat we allemaal maar mensen zijn, moeten we erkennen dat onze ijdelheid altijd op de loer ligt, klaar om onze ware betrokkenheid bij anderen en onze spirituele momenten van helderheid om te zetten in een miezerig egotripje. Zodra dat gebeurt worden de doelen waaraan we werken opeens heel klein. Te klein om anderen te inspireren, en zelfs te klein om ons eigen egootje te behagen. 

Vraag jezelf eens af: wat zijn voor jou de momenten waarop je het beste of het leukste van jezelf laat zien? Momenten dat je vertederend bent, ontwapenend, inspirerend, bevlogen? Ik wil er wat om verwedden dat dat vrijwel zonder uitzondering momenten zijn dat je ergens in op gaat en niet met jezelf bezig bent. Dan ben je helemaal jezelf, in optima forma; dan bent je puur en echt. Om jezelf te kunnen zijn, moet je jezelf vergeten. 

* Deze column is verschenen in Psychologie Magazine en staat tevens in Menselijke gebreken voor gevorderden, Scriptum 2011.